Jaki pan, taki kram – analiza transakcyjna w organizacji

Ludzie pracują tak, jak są zarządzani. Styl zarządzania menedżera wpływa na to, jak zachowują się jego podwładni i jaki jest obraz oraz skuteczność zespołu, którym kieruje. Sposób myślenia zarządu warunkuje obraz całej organizacji i panującą w niej atmosferę. Co więc determinuje sposób zarządzania? Na pewno stosunek szefów do realizacji zadań i do ludzi, którzy je wykonują. Ale nie tylko to, ponieważ bardzo duże znaczenie ma coś, z czego wielu menedżerów nie zdaje sobie sprawy, a co dobrze tłumaczy analiza transakcyjna…

Analiza transakcyjna została stworzona pół wieku temu przez amerykańskiego psychologa Erica Berne do terapii par małżeńskich. Szybko zorientowano się, że to proste i zrozumiałe ujęcie tematu można wykorzystać w biznesie. Analiza transakcyjna zajmuje się wieloma aspektami, których większość wykorzystuje się w praktyczny sposób także w zarządzaniu, negocjacjach, rozwiązywaniu konfliktów, handlu. W cyklu trzech artykułów zajmiemy się jedną z jej części – analizą strukturalną, która opisuje zachowania ludzi i ich wpływ na wzajemne relacje z innymi osobami w organizacji.

Eric Berne zaproponował prosty system ułatwiający zrozumienie tego, w jaki sposób się zachowujemy i co myślimy o sobie i ludziach, o zasadach, obowiązkach i o naszych potrzebach. Wszystkie te kwestie zgromadził w trzech grupach:

  • Rodzic
  • Dorosły
  • Dziecko

Różne zachowania Rodzica i Dziecka mają zawsze swoje dwa aspekty – pozytywny i negatywny. W przypadku tych pozytywnych, prawidłowych nasuwa się skojarzenie zielonego światła drogowego – jeśli menedżerowie i pracownicy zachowują się w ten sposób, praca idzie sprawnie, wszyscy wkładają wysiłek w osiąganie celów a atmosfera w całej organizacji lub pojedynczym zespole jest dobra. Korzystanie z negatywnych aspektów Rodzica i Dziecka wszystko utrudnia. Atmosfera jest zła, zadania nie są realizowane, podwładni nie lubią swojego miejsca pracy a szefowie kierują nimi w nieprawidłowy i mało efektywny sposób. Istnieją jeszcze zachowania Dorosłego, których powinno być dużo w organizacji i które są zawsze „zielone”. Nie mogą być jednak jedyne, ponieważ powinny im towarzyszyć prawidłowe zachowania Rodzica i Dziecka. Dlaczego? Bo każde zachowanie jest dobre tylko wtedy, gdy zostanie użyte adekwatnie do sytuacji, a każdy z nas jest skuteczny tylko wtedy, gdy posiada cały arsenał „zielonych” zachowań.

  • Rodzic określa nasz system wartości, ma swoje przekonania, normy, zasady i powinności. Potrafi twardo dyktować warunki ale też pomóc innym. Kieruje się spojrzeniem na świat i panujące w nim prawa w taki sposób, w jaki mówili nam o nich ci, którzy nas wychowali – najczęściej byli to biologiczni rodzice, stąd nazwa, którą zaproponował Eric Berne.
  • W Dziecku znajduje się nasza intuicja, emocje, autonomia, kreatywność i stosunek do tego, co nakazuje Rodzic. Dziecko to pozostałość tego, jacy byliśmy na początku – najpierw spontaniczni a potem coraz lepiej „wychowani”, coraz mocniej „zsocjalizowani”.
  • Dorosły to część analityczna, oceniająca obiektywnie każdą sytuację i szukająca optymalnych rozwiązań. Stara się nie kierować tym, co nakazuje Rodzic lub emocjonalnie podpowiada Dziecko i często z nimi przegrywa, ponieważ ta część naszej osobowości rozwinęła się najpóźniej i nie zawsze nawet zauważy, że kieruje się głosem Rodzica lub Dziecka zamiast racjonalną decyzją.

Dwa rodzaje Rodzica, dwa oblicza każdego z nich

Gdy byliśmy mali, rodzice mówili nam, co wolno, a czego i nie wolno. Jednocześnie dawali nam wsparcie i otuchę, gdy nie mieliśmy już sił lub ochoty do działania. Podobnie jest w analizie transakcyjnej – istnieje dwóch Rodziców, obydwaj są potrzebni, prawidłowi i „zieloni” i dobrze byłoby, gdyby szli razem obok siebie i zawsze byli dostępni. To Rodzic Krytyczny i Rodzic Opiekuńczy. Każdy z nich może jednak przesadzić, być nasilony zbyt mocno. Wtedy staje się Rodzicem „czerwonym”, niepotrzebnym, szkodliwym i nazywa odpowiednio Rodzicem Nadmiernie Krytycznym oraz Nadmiernie Opiekuńczym.

Przyjrzyjmy się temu, w jaki sposób zachowują się szefowie i współpracownicy, którzy kierują się każdym z tych rodzajów Rodzica.

RODZIC KRYTYCZNY
SzefowieWspółpracownicy
  1. Kierują się jasnymi zasadami, jakie obowiązują w kierowanych przez nich zespołach. Sami przestrzegają tych samych zasad.
  2. Jasno o informują podwładnych o tych zasadach i egzekwują je w stanowczy lecz nie agresywny sposób.
  3. Potrafią postawić granicę podwładnym, nie zgodzić się na coś i tłumaczą wtedy powód swojego postępowania.
  4. W sytuacjach kryzysowych nie boją się wziąć na siebie odpowiedzialności i podejmują działania naprawcze.
  1. Mówią wprost swoim kolegom, czego od nich oczekują.
  2. Nie boją się upomnieć o coś, co powinni dostać od swoich współpracowników.
  3. Nie pozwalają się wykorzystywać innym.
  4. Są sprawiedliwi i uczciwi w stosunku do siebie.
PRZYKŁADY, CYTATY
SzefowieWspółpracownicy
  1. Ponieważ jest pan nowym pracownikiem, chcę podkreślić, że szczególnie zależy mi, żeby przestrzegał pan wszystkich procedur bezpieczeństwa, ponieważ pracuje pan na stanowisku, gdzie łatwo o poważny wypadek.
  2. Wczoraj wróciłeś z przerwy spóźniony. Proszę, żeby to się więcej nie powtórzyło.
  3. Nie dam Ci urlopu w listopadzie, ponieważ wtedy mamy największe sprzedaże i potrzebujemy wszystkich rąk do pracy.
  1. Proszę, nie dysponuj moim czasem bez wcześniejszego ustalenia tego ze mną.
  2. Miałeś mi wczoraj dać dane potrzebne do sprawozdania, wyślij je do mnie mailem nie później niż za godzinę.
  3. Dzisiaj jest twoja kolej sprzątania, więc nie zrzucaj tego na mnie.
  4. Nie krzycz tylko powiedz dokładnie, jakie masz do mnie pretensje.

Dzięki prawidłowym zachowaniom Rodzica Krytycznego wszystko pomiędzy przełożonym a podwładnymi jest jasno określone, reguły i zasady są bardzo czytelne. Podobnie dzieje się pomiędzy współpracownikami, więc łatwiej jest im się porozumieć i wspólnie pracować. Jak widać z powyższych cytatów, te zachowania są bardzo asertywne.

Przejdźmy teraz do Rodzica Nadmiernie Krytycznego, który jest nadmiernie przekonany o swojej wartości i nieomylności.

RODZIC NADMIERNIE KRYTYCZNY
SzefowieWspółpracownicy
  1. Kieruje w sposób autorytarny.
  2. Wszystkich ocenia w sposób krytyczny.
  3. Straszy pracowników i karze ich chętnie a przy tym niesprawiedliwie.
  4. Lekceważy pracowników i nie liczy się z ich zdaniem.
  1. Uważa, że jest lepszy od innych i mądrzejszy.
  2. Nie ustępuje i ostro forsuje swoje zdanie.
  3. Łatwo feruje sądy a kolegów ocenia pochopnie, często w krytyczny sposób.
  4. Bywa nieprzyjemny, moralizuje i nie liczy się z opiniami i potrzebami kolegów.
PRZYKŁADY, CYTATY
SzefowieWspółpracownicy
  1. Masz to zrobić i nie dyskutować.
  2. Jak zwykle wszystko zrobiłeś źle.
  3. Jeśli jeszcze raz to się powtórzy, tego samego dnia wywalę cię z pracy.
  4. Nie obchodzi mnie, co myślisz, ja tu jestem szefem a ty jesteś od wykonywania moich poleceń.
  1. Nie interesuje mnie zdanie innych. Wiem, że mam rację.
  2. Masz mi to przynieść natychmiast,.
  3. W tym naszym dziale marketingu pracują same nieroby.
  4. Gdyby ci naprawdę zależało, dawno już byś to zrobił. Nie obchodzi mnie, że nie miałeś czasu

Szefowie mający dużo zachowań Rodzica Nadmiernie Krytycznego preferują twardy styl zarządzania i koncentrują się jedynie na realizacji celów. Pracownicy ich nie obchodzą, przecież zawsze można znaleźć kogoś na ich miejsce. Współpracownicy, którzy są takim Rodzicem mają się za najważniejszych w firmie a swoich kolegów traktują jak osoby mało istotne i gorsze. W zachowaniach takich szefów i współpracowników jest dużo agresji – czasem jawnej a często także ukrytej.

Drugim rodzajem Rodzica jest Rodzic Opiekuńczy oraz jego negatywna wersja – Nadmiernie Opiekuńczy. Na początek zajmijmy się zachowaniami pozytywnymi, bardzo potrzebnymi w pracy.

RODZIC OPIEKUŃCZY
SzefowieWspółpracownicy
    1. Troszczy się o podwładnych, znajduje czas, żeby ich wysłuchać.
    2. Wspiera ich i dodaje im odwagi.
    3. Pozwala działać samodzielnie, a gdy trzeba, udziela im rad.
    4. Docenia pracowników i skutecznie ich motywuje.
    1. Jest empatyczny, interesuje się kolegami, ale nie jest przy tym wścibski.
    2. Słucha innych uważnie i potrafi zrozumieć ich potrzeby.
    3. Chętnie pomaga, gdy inni o to proszą.
    4. Potrafi wesprzeć jak przyjaciel.
PRZYKŁADY, CYTATY
SzefowieWspółpracownicy
    1. Jeśli chcesz, możemy zostać chwilę zostać po pracy i porozmawiać o tym.
    2. Domyślam się, że to jest dla Ciebie trudne, jeśli będziesz potrzebował mojej pomocy, daj mi znać.
    3. Spróbuj sam znaleźć rozwiązanie tego problemu, zwróć tylko uwagę na koszt tego projektu.
    4. Bardzo mi pomogłeś, dziękuję za to. Cieszę się, że pracujemy razem.
    1. Widzę, że jesteś zdenerwowany, czy coś się stało?
    2. Rozumiem, że to jest dla Ciebie ważne, dobrze, mogę zamienić się z Tobą i przyjdę na pierwszą zmianę.
    3. Dobrze, chętnie Ci to wytłumaczę.
    4. Poradzisz sobie z tym, za miesiąc będziesz to robił bez wysiłku. Też przez to przechodziłem, gdy zaczynałem pracę na tym stanowisku.

Szefowie i współpracownicy, którzy zachowują się jak Rodzic Opiekuńczy, dają innym poczucie bezpieczeństwa i tworzą w pracy atmosferę zaufania. Potrafią pomóc, ale nie narzucają się z tym, potrafią zrozumieć, jak dobrzy koledzy. Są wyrozumiali i tolerancyjni, ale nie robią tego swoim kosztem i nie mylą z pobłażliwością.

Zbyt wiele takich zachowań powoduje, że zmieniamy się w Rodzica Nadmiernie Opiekuńczego, który w swojej dobroci staje się trudny do zniesienia.

RODZIC NADMIERNIE OPIEKUŃCZY
SzefowieWspółpracownicy
  1. Wyręcza swoich pracowników, pomaga im zawsze i wszędzie.
  2. Zawsze sam podejmuje decyzje.
  3. Nie rozwija pracowników, ponieważ nie pozwala im działać i poszukiwać rozwiązań.
  4. Na nic nie ma czasu i jest sfrustrowany nadmiarem pracy i brakiem wdzięczności podwładnych, którym się narzuca.
  5. Nie potrafi udzielić krytycznych informacji zwrotnych.
  1. Przymusza się do pomocy kolegom, choć często nie ma ochoty.
  2. Pomaga, bo uważa, że tak powinno się robić lub dlatego, żeby nie czuł się winny.
  3. Jest często zmęczony i poirytowany.
  4. Czuje się niedoceniony przez innych, którzy nie zauważają jego szlachetności.
  5. Pomaga, nawet, gdy inni tego nie chcą a potem się dziwi, że koledzy w pracy są znużeni jego niepotrzebną „dobrocią”.
PRZYKŁADY, CYTATY
SzefowieWspółpracownicy
  1. Pozwól, ja to zrobię, bo widzę, że masz z tym trochę trudności.
  2. Pomyślę i powiem wam, jak to zrobimy.
  3. Wolę, żebyś zrobił to tak, jak ci mówiłem.
  4. Nie zdążę tego zrobić, mam już dość tego, że wszystko jest na mojej głowie.
  5. No, może nie zrobiłeś tego dokładnie, ale na szczęście było tylko kilka błędów.
  1. No dobrze, zrobię to jeśli to takie konieczne.
  2. Wolę ci pomóc niż potem czuć się głupio, że nie mogłeś na mnie liczyć.
  3. Ja już chyba nie dam sobie z tym wszystkim rady, mam dość.
  4. Miałem nadzieję, że mi podziękujecie za to, co dla was robię.
  5. Proszę, nie wzbraniaj się. Ja bardzo chętnie to zrobię dla ciebie.

Rodzic Nadmiernie Opiekuńczy jest irytujący w swojej nieustannej gotowości do pomocy, „osacza” i zamęcza podwładnych lub kolegów w pracy. Jest wiecznie zabiegany i nie zdąża z zadaniami. Wychodzi z pracy późno, zmęczony i sfrustrowany. Źródłem tej frustracji jest nie tylko nadmiar obowiązków i związane z tym zmęczenie. Równie ważny jest żal do podwładnych lub współpracowników, którzy nie doceniają jego wysiłków i szlachetności. A oni nigdy nie są mu za to wdzięczni, ponieważ daje im to, czego nie potrzebują.

Jak się czują pracownicy w zależności od tego, jakim Rodzicem jest ich szef?

Szef Rodzic Krytyczny i Opiekuńczy

Taki szef wzbudza szacunek i zaufanie i cieszy się dużym autorytetem. Pracownicy mają poczucie bezpieczeństwa, przestrzegają zasad i wywiązują się ze swoich obowiązków. Rozwijają się i czują, że są kierowani sprawiedliwie i prawidłowo.

Szef Rodzic Nadmiernie Krytyczny i Nadmiernie Opiekuńczy

Podwładni boją się takiego przełożonego, nie szanują go i nie lubią. Często po cichu utrudniają mu życie i sabotują swoje obowiązki, żeby w ten sposób „ukarać” szefa. Nie mają szans na rozwój, więc stają się biernymi podwładnymi lub skrytymi buntownikami.

W dwóch kolejnych częściach opiszemy zachowania Dziecka i Dorosłego i pokażemy, jak wpływają one na firmę, zespół i skuteczność.

No Comments Yet.

Leave a Comment

Contact Us